Profesor Omer Bratov

Përktheu: Kevi Muçllari

Shkatërrimi i Gazës nuk është më një qëllim sekret – ai po zbatohet në mënyrë sistematike

Profesor Omar Bartov, shumë faleminderit qe i’u bashkuat serisë sonë të intervistave. Më lejoni të filloj menjëherë me pyetjen e parë: Duke pasur parasysh kërkimin e gjerë që ke bërë mbi kompleksitetin e përkufizimit të gjenocidit dhe centralitetin e qëllimit, si duhet ta vlerësojmë fushatën ushtarake izraelite dhe vrasjet masive në Gaza nisur nga këndvështrimi i studimeve të gjenocidit – veçanërisht kur modeli i forcës indiskrimunuese, retorika çnjerëzore dhe shënjestrimi sistematik i civilëve përshkruhen nga qeveria Netanyahu si akte vetmbrojtje të nevojshme dhe legjitime?  

Profesor Omer Bartov: Faleminderit për pyetjen. Para së gjithash, gjëja më e rëndësishme që duhet të kuptojmë kur përpiqemi të përcaktojmë nëse po ndodh gjenocid është të tregojmë nëse ekziston një qëllim – një qëllim për të shkatërruar një grup të caktuar, tërësisht ose pjesërisht, – dhe nëse ky qëllim po zbatohet.

Të gjitha regjimet ose organizatat që kryejnë gjenocid zakonisht përdorin retorikë alternative. Ata pretendojnë se është çështje sigurie, se nuk kanë zgjidhje tjetër, se lufta në thelb është brutale dhe se në kontekste të tilla veprimet e tmerrshme ndonjëherë janë të nevojshme. Prandaj, është thelbësore të tejkalohet kjo retorikë për të përcaktuar nëse ekziston një qëllim i demonstrueshëm për shkatërrimin e një grupi dhe nëse ky qëllim po zbatohet aktivisht në terren.

Në gjykimin tim ky qëllim u shpreh por edhe u zbatua në maj të vitit 2024. Motivi u paraqit në tetor, menjëherë pas sulmit të Hamasit më 7 tetor, kur politikanë dhe gjeneralë izraelitë bënë deklarata që dukshëm kishin përmbajtje gjenocidale – deklarata që flisnin për rrafshimin e Gazës, ndërprerjen e ujit, ushqimit dhe energjisë; se askush nuk ishte i papërfshirë, duke i përshkruar njerëzit atje si njerëz kafshë. Qeveria izraelite, më pas, gjithashtu deklaroi se objektivat e saj të luftës ishin shkatërrimi i Hamasit dhe lirimi i pengjeve, çka dukej të ishte një lloj objektivi më i kufizuar.

Në maj, m’u bë e qartë se IDF nuk po ndiqte më objektivat e deklaruara të luftës, por përkundrazi po zbatonte saktësisht atë që ishte deklaruar menjëherë pas 7 tetorit – domethënë shkatërrimin e qëllimshëm dhe sistematik të Gazës, me qëllim bërjen e saj të pabanueshme për popullsinë e saj. Kjo u bë veçanërisht e qartë kur IDF u zhvendos në Rafah, duke urdhëruar evakuimin e një milion njerëzve – shumica e të cilëve ishin zhvendosur tashmë të paktën një ose më shumë herë – dhe i grumbulloi ata në zonën Mawasi përgjatë bregdetit, e cila ishte e privuar pothuajse totalisht nga infrastruktura humanitare. Pas zhvendosjes së detyruar, IDF nisi shkatërrimin e Rafah.

Me sa duket, modeli i operacioneve – që është një mënyrë për të vlerësuar nëse po ndodh gjenocid – kishte për qëllim jo vetëm ta bënte Gazën të pabanueshme përmes shkatërrimit fizik të saj, por edhe synonte eliminimin sistematik të të gjithë infrastrukturës thelbësore. Siç e dimë tashmë, nga një raport i kohëve të fundit hartuar nga Mjekët për të Drejtat e Njeriut në Izrael, kjo përfshinte shkatërrimin e qëllimshëm të shërbimeve shëndetësore, universiteteve, shkollave dhe xhamive – duke synuar efektivisht gjithçka që i nevojitej një popullsie për t’u kujdesur për shendetin e saj, për arsimin dhe në fund të fundit për t’u rindërtuar si një komunitet sapo dhuna të marrë fund – nëse ndonjëherë merr fund.

Në këtë përfundim arrita që në maj të vitit 2024. Në gusht të atij viti kam shkruar lidhur me këtë, por që atëherë, sigurisht, kemi shumë më tepër prova në dispozicion, së bashku me disa shprehje të tjera që plotësojnë qëllimin për të kryer spastrim etnik në Gaza. Kjo është një formë e spastrimit etnik që, dukshmërisht, nuk mund të realizohet plotësisht – sepse nuk ka asnjë vend ku popullsia të ikë. Si pasojë, ne po dëshmojmë gjithnjë e më shumë jo vetëm vrasjen masive të njerëzve dhe krijimin e kushteve që e bëjnë jetën të pamundur, por edhe – siç përshkruhet në një nga nënseksionet e Konventës së Gjenocidit – dëmtimin akut të aftësisë për të lindur ose për të sjellë në jetë fëmijë të shëndetshëm. Kjo për shkak, ndër të tjera, të urisë, mungesës së ushqimit dhe kolapsimit të shërbimeve mjekësore. Një e dhënë domethënëse: ka pasur një rritje prej 300% të aborteve spontane tek gratë në Gaza që nga 7 tetori.

Qeveria e ekstremit të djathtë e ka normalizuar ekstremizmin

Në një artikull të vitit 2023 në gazetën Guardian, ju e përshkruani të djathtën ekstreme izraelite si gjithnjë e më tepër teokratike dhe përjashtuese. Në çfarë mënyre ndryshimi ideologjik, I shoqëruar me retorikën populiste, e justifikon ose normalizon dhunën indiskriminuese?

Profesor Omer Bartov: Qeveria aktuale izraelite është qeveria e djathtë më ekstremiste që ka pasur ndonjëherë vendi. Ajo përfshin jo vetëm Netanyahun – i cili është bërë shumë ekstremist, ndonëse mbetet një politikan i zgjuar dhe cinik – por edhe anëtarë të partive që, deri në formimin e koalicionit në fund të vitit 2022, kishin qenë anatemë për politikën izraelite dhe konsideroheshin margjinale. Mes tyre figuron partia e udhëhequr nga Bezalel Smotrich, një kolonist që promovon një ideologji të rrënjosur në supremacinë hebraike, dhe Itamar Ben-Gvir, i cili përfaqëson një korrent ideologjik të lidhur me Rabinin Meir Kahane – një figurë e përshkruar shpesh si një nazist hebre. Kahane u ndalua të kandidonte për Knesset nga Gjykata Supreme, dhe Ben-Gvir konsiderohet gjerësisht si pasardhësi i tij ideologjik.

Aktualisht, këta të dy janë ministrat më të fuqishëm në qeverinë e Netanyahut. Megjithatë, do të shtoja se, krahas këtyre figurave – fanatike fetare, antidemokratike dhe thellësisht raciste – ka edhe anëtarë në qeveri që janë laikë. Megjithëse nuk i përkasin kampit fetar, ata janë jashtëzakonisht radikalë në pikëpamjet e tyre. Ministri aktual i Mbrojtjes, Israel Katz, për shembull, haptazi ka propozuar krijimin e “një qyteti humanitar” mbi rrënojat e Rafah – i cili, në fakt, do të funksiononte si një kamp i madh përqëndrimi. Në këtë hapësirë, afërsisht 600,000 palestinezë – ata që u zhvendosën vitin e kaluar dhe u dërguan në zonën Mawasi – do të “paketoheshin”, dhe do të lejoheshin të largohen vetëm nëse largoheshin plotësisht nga Rripi i Gazës. Figura si Katz dhe Levin, Ministri aktual i Drejtësisë, janë jashtëzakonisht radikalë si në aspektin e ambicies së tyre për të transformuar sistemin politik të Izraelit, ashtu edhe në qasjen e tyre ndaj trajtimit të palestinezëve. Megjithatë, ata nuk janë pjesë e fraksionit fetaro-mesianik.

Në diskursin publik izraelit, gjenocidi paraqitet si hakmarrje e justifikuar

Në artikullin tuaj “Lufta e Izraelit në Gaza dhe Çështja e Gjenocidit” (2025), ju argumentoni se politikat izraelite në Gaza janë plazmuar nga logjika e kolonizuesit dhe nga një pikëpamje çnjerëzore ndaj palestinezëve, shpesh e perceptuar nga shumë izraelitë si një kërcënim kolektiv. Në dritën e masakrës së Hamasit më 7 tetor, si duhet t’i interpretojmë kufijtë moralë dhe ligjorë të reagimit shtetëror – veçanërisht kur ky sulm përdoret për të legjitimuar fushata ushtarake ekstensive që mund të përbëjnë gjenocid?

Profesor Omer Bartov: Këtu kemi të bëjmë me dy aspekte që duhen marrë në konsideratë. E para është ajo që shumica e njerëzve që përpiqen të mbrojnë izraelin do të donin ta harronin – se sulmi i Hamasit i 7 tetorit, sado i urryer që ishte – dhe sipas mendimit tim, ishte një masakër, një krim lufte dhe një krim kundër njerëzimit – ishte pjesë e një konteskti më të gjerë, të cilin nuk duhet ta injorojmë. Ky kontekst përfshin, para së gjithash, rrethimin e Gazës, – i cili vazhdon prej 16 vjetësh që kur Hamasi mori pushtetin – dhe më në përgjithësi, pushtimin e palestinezëve që nga viti 1967. Pra, për pjesën më të madhe të ekzistencës së Shtetit të Izraelit – unë isha 12 vjeç kur Izraeli fitoi Luftën e vitit 1967 dhe filloi pushtimin. Ky është pushtim.

Meqë ra fjala, shumica e palestinezëve që jetonin atëherë në Rripin e Gazës dhe në Bregun Perëndimor ishin njerëz ose pasardhës të njerëzve që ishin dëbuar nga Izraeli në vitin 1948. Pra, ata tashmë ishin refugjatë. Unë jam 71 vjeç. Për pjesën më të madhe të jetës sime palestinezët kanë qenë të pushtuar nga Izraeli. Kur pushtoni një numër të madh njerëzish – midis lumit dhe detit ka numër të barabartë hebrenjsh dhe palestinezësh – kjo ka një efekt çnjerëzor tek të dyja palët. Natyrisht, pushtuesi i dehumanizon të pushtuarit, sepse kjo është e vetmja mënyrë për të justifikuar vetveten. Por, nga ky proces dehumanizohen edhe pushtuesit. Pra, ky është konteksti më i gjerë që ndihmon të shpjegohet, pjesërisht, pse publiku izraelit është kaq indiferent ndaj asaj që po ndodh në Gaza.

Dhe së dyti, sigurisht, është vetë sulmi. Sulmi i Hamasit krijoi një ndjenjë traume, konfuzioni dhe pasigurie brenda publikut izraelit ç’ka dukej se justifikonte çdo lloj reagimi. Tani ka shumë diskutime lidhur me këtë – si në botë, ashtu edhe në disa pjesë të Izraelit – deri në atë masë sa njerëzit ishin të gatshëm të konsideronin idenë e gjenocidit si përgjigje ndaj masakrës – gjë që sigurisht, jo vetëm që është e paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar, por edhe qartësisht joetike. Pra, situata në të cilën ndodhemi aktualisht është se, për një pjesë të madhe të publikut izraelit gjatë gjithë atyre muajve, dukej se, për shkak të sulmit të 7 tetorit, e vetmja palë fajtore për urinë e popullsisë, shkatërrimin e plotë të Gazës dhe vrasjen e një numri të madh njerëzish ishte Hamasi. Kjo është një dinamikë tipike për kësi lloj situatash. Zakonisht, organizatat që kryejnë gjenocid – dhe publiku që i mbështet ato – i shohin viktimat e tyre si përgjegjësit kryesorë. Ky është një aspekt shumë i zakonshëm i gjenocidit. Dhe kjo është ajo që po shohim aktualisht në Izrael.

Para syve tanë po shpaloset një strategji e qëllimshme për ta bërë Gazën të pabanueshme

Dy organizata të rëndësishme izraelite për të drejtat e njeriut, B’Tselem dhe Mjekët për të Drejtat e Njeriut, raportuan së fundmi se Izraeli po kryen gjenocid në Gaza duke sulmuar civilët bazuar vetëm tek identiteti i tyre palestinez, gjë që ka shkaktuar dëme të rënda dhe në disa raste të pariparueshme për shoqërinë e Gazës. Si studiues i gjenocidit, a mund të analizoni se si vlerësime të tilla përforcojnë ose ndërlikojnë debatet ligjore ndërkombëtare rreth qëllimit, proporcionalitetit dhe kritereve për përcaktimin e dhunës shtetërore si gjenocid?

Profesor Omer Bartov: Para së gjithash, ajo që është e rëndësishme të theksohet është se të dyja raportet janë të prodhuara nga OJQ izraelite. Dhe është hera e parë që OJQ-të izraelite, të përbëra nga mjekë, studiues dhe juristë izraelitë, e kanë thënë haptazi, mbështetur nga një sasi e madhe provash, se ajo që po shohin është gjenocid. Argumentet e tyre janë paksa të ndryshme, por të gjitha përfundojnë tek e njëjta gjë. Kjo është në vetvete shumë e rëndësishme, sepse po vjen nga vetë shoqëria izraelite.

Debati nëse kemi të bëjmë me gjenocid apo jo, ka kohë që vazhdon. Siç shkrova në The New York Times, besoj se ekziston një konsensus në rritje midis studiuesve të gjenocidit dhe ekspertëve ligjorë se ky në fakt është gjenocid. Është e vërtetë që gjenocidi mund të jetë i vështirë për t’u identifikuar, dhe është gjithashtu e vërtetë se nëse debati përqendrohet vetëm në faktin nëse është apo jo gjenocid, ekziston rreziku i anashkalimit të faktit se – edhe nëse klasifikimi mbetet i pasigurt – krime lufte dhe krime kundër njerëzimit po kryhen çdo ditë. Kështu, debati i vazhdueshëm mund ta largojë vëmendjen nga kriminaliteti i vetë luftës, pasi ne mbetemi të preokupuar me pyetjen: “A është gjenocid apo jo?”

Por tani, mendoj se qëllimshmëria është qartësisht prezente. Në fakt, një aspekt interesant i kësaj ngjarjeje është se qëllimi është deklaruar shumë herët, ç’ka nuk është gjithmonë rasti. Pyetja ishte nëse këto qëllime të deklaruara po zbatoheshin. Dhe siç thashë, kjo për mua u bë e qartë më shumë se një vit më parë, pikërisht në maj të vitit të kaluar.

Aktualisht, mendoj se është e qartë se midis tetorit dhe janarit, IDF u përpoq të spastronte etnikisht Gazën Veriore dhe zonën në veri të Korridorit Netzarim. Që nga thyerja e armëpushimit në mars, fokusi i saj është zhvendosur tek shkaktimi i urisë vdekjeprurëse – jo thjesht si një pasojë e paqëllimshme, por si një taktikë e qëllimshme për të detyruar njerëzit të lëvizin në jug. Ky ishte objektivi: së pari, të ndalonte ushqimin nga Veriu në mënyrë që njerëzit të largoheshin; dhe së dyti, pasi pikat e shpërndarjes u krijuan – katër në total – tre u vendosën në Jug, me qëllimin e qartë tërheqjen e njerëzve atje dhe përqëndrimin e tyre si përgatitje për fazën tjetër, e cila do të ishte dëbimi i tyre tërësor.

Pra, mendoj se këto raporte kontribuojnë në mënyrë domethënëse në diskutim. Do të thoja se raporti i Mjekëve për të Drejtat e Njeriut është veçanërisht i vlefshëm – për dallim nga raporti tjetër, sepse tregon qartë – për herë të parë – se ka pasur një shkatërrim të qëllimshëm të të gjithë sistemit shëndetësor në Gaza. Kjo, ka për të pasur pasoja edhe më afatgjata sesa uria kronike. Rindërtimi i saj ka për të qenë shumë i vështirë – nëse do të rindërtohet ndonjëherë – dhe pasojat për jetën dhe shëndetin e popullsisë do të jenë shumë afatgjata.

Kështu, bëhet fjalë për një gjenocid të ngadaltë, ç’ka, ndër të tjera, shpjegon se pse qeveria izraelite është përmbajtur nga vrasjet masive, gjë që mund të kishte prodhuar më shumë vëmendje publike dhe presion ndërkombëtar mbi Izraelin, por e bëri këtë në një version më të ngadaltë që është më i vështirë për t’u provuar, të paktën teksa ndodh. Pra, këtu mund të shihet një taktikë – e qëllimshme – për ta bërë jetën në Gaza të pamundur për popullsinë palestineze.

Izraeli po operon nën një kupolë të hekurt diplomatike, ndërkohë që përparon spastrimin etnik

Në artikullin tuaj të vitit 2021 “Pikat e Verbëra të Gjenocidit”, ju kritikoni qasjen perëndim-centriste të studimeve të gjenocidit dhe bëni thirrje për përfshirjen e dhunës kolonizuese dhe perspektivës së viktimave. Si duhet të rishikohen këto struktura për të pasqyruar sa më saktë dinamikën e dhunës shtetërore izraelite në Gaza? Për më tepër, si e nxjerr në pah reagimi i heshtur i bashkësisë ndërkombëtare ndaj kësaj dhune – veçanërisht në kontrast me dënimin e shpejtë të masakrës së Hamasit më 7 tetor – asimetrinë në mënyrën se si diskursi global përcakton dhe njeh viktimizimin dhe kryerjen e krimit?

Profesor Omer Bartov: Pyetja jotë është shumë e gjerë, kështu që do të përqëndrohem në një pjesë të saj – ndoshta tek pjesa më e rëndësishme momentalisht, ose ndoshta në dy aspekte. Së pari, është absolutisht e pazakontë që, që nga 7 tetori, Izraeli ka vepruar në pandëshkueshmëri të plotë në Gaza – dhe, sigurisht, edhe në Bregun Perëndimor, të cilin mund ta diskutojmë pas pak. Kjo nuk është thjesht pandëshkueshmëri në kuptimin që askush nuk ndërhyn për ta ndaluar, por lehtësim aktiv përmes ndihmës masive ushtarake. IDF nuk do të mund t’i kryente operacionet e saj pa furnizim të vazhdueshëm me armë dhe municione nga Shtetet e Bashkuara, si dhe nga aleatët evropianë – veçanërisht Gjermania, e cila është furnizuesja e dytë më e madhe e armëve për Izraelin – dhe pa një mbështetje diplomatike substanciale.

Siç e dini, Izraeli jeton nën një Kupolë të Hekurt diplomatike – i mbrojtur nga Shtetet e Bashkuara, e cila, si anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, vendos veton ndaj çdo përpjekjeje për të sanksionuar Izraelin për veprimet e tij. Kjo është e jashtëzakonshme, sepse vendet që lehtësojnë veprimet e Izraelit në Gaza janë pikërisht ato që identifikohen më fort si mbrojtëse të së drejtës ndërkombëtare dhe të të drejtave të njeriut – kështu e përshkruajnë veten. Dhe Izraeli nuk është Siria, Rusia, Kina apo Somalia; është një vend i përshkruar nga vetvetja dhe aleatët e tij si e vetmja demokraci në Lindjen e Mesme, si një mbrojtës i të drejtave të njeriut. Ky është një rast eksepcional, që merr mbështetje të jashtëzakonshme nga vetë aktorët që mbrojnë rregullat dhe normat e rendit ligjor ndërkombëtar – rregulla të cilat Izraeli po i shkel rëndë. Kjo është një situatë e jashtëzakonshme. Ka arsye për këtë, dhe ato janë disi komplekse, por ky është realiteti.

Çështja e dytë, natyrisht, është: pse po e bën Izraeli këtë? Izraeli është duke e bërë këtë sepse, deri më 7 tetor, Netanyahu kishte arritur të bindte pjesën më të madhe të publikut izraelit – dhe, në fakt, pjesën më të madhe të bashkësisë ndërkombëtare – se Izraeli mund ta menaxhonte pushtimin. Ai nuk kishte nevojë për ndonjë kompromis territorial apo negociata të mëtejshme, sepse pushtimi ishte i përmbajtshëm. Një mënyrë për arritjen e kësaj ishte duke mbështetur Hamasin. Ne priremi të harrojmë se Hamasi shihej nga e djathta izraelite – nga figura si Smotrich, dhe nga vetë Netanyahu – si një aset. Izraeli e bindi Katarin t’i jepte miliona dollarë Hamasit, të cilat literalisht i’u dorëzuan Hamasit në çanta të mëdha nga Izraeli. Një sasi e konsiderueshme e këtyre parave, në fakt, u përdor për të ndërtuar infrastrukturën e tuneleve të Hamasit.

Arsyetimi ishte ky: ekzistenca e Hamasit është në avantazhin tonë, sepse Hamasi shihet gjerësisht si një organizatë terroriste dhe fundamentaliste, që kërkon të zëvendësojë Izraelin me një shtet islamik. Prandaj, nuk konsiderohet një partner i besueshëm për negociata. Në të kundërt, Autoriteti Palestinez (AP) njihet ndërkombëtarisht – gjë që nuk është e favorshme për Izraelin – por që, gjithashtu, perceptohet si i dobët dhe i korruptuar, kështu që nuk paraqet një kërcënim të rëndësishëm. Për më tepër, AP bashkëpunon me Izraelin në Bregun Perëndimor, gjë që redukton urgjencën për angazhim diplomatik nga perspektiva e Izraelit.

E gjitha u shkatërrua më 7 tetor, kur Hamasi nisi sulmin e tij. Fillimisht, qeveria dhe ushtria izraelite ishin thellësisht të tronditura nga ngjarjet dhe u deshën disa ditë për t’u rikuperuar. Më pas, figura si Netanyahu, Smotrich dhe Ben-Gvir papritmas e kuptuan se kjo ishte një mundësi dhe jo thjesht një dështim. Ata e panë atë si një shans për t’a zgjidhur çështjen me mjete të tjera. Nëse pushtimi nuk mund të menaxhohej më efektivisht, atëherë alternativa, sipas tyre, ishte spastrimi etnik – duke shfytëzuar konsensusin global lidhur me sulmin ndaj Izraelit dhe masakrën ndaj qindra civilëve izraelitë, si një justifikim për të “zgjidhur” njëherë e mirë problemin.

Mirëpo, për Netanyahun ekziston një dilemë. Dhe dilema është kjo: nëse, siç pretendon ai, i duhet një fitore absolute – fitore totale – çfarë nënkupton kjo në të vërtetë? Nëse Hamasi eliminohet nga Gaza, kush e merr kontrollin e Gazës? Kush do ta qeverisë atë? IDF nuk dëshiron ta marrë këtë rol – ka arsye të forta për këtë. Do të ishte shumë e kushtueshme, si në jetë ashtu edhe në burime; do të ishte e paqëndrueshme. Pra, kush do të qeveriste? Zgjedhja e natyrshme do të ishte Autoriteti Palestinez – ndoshta një version i rikonfiguruar i tij – por në fund të fundit, do të duhej të sundohej nga palestinezët. Kjo do të shkatërronte qëllimin themelor të kësaj qeverie, që është konservimi i ndarjes midis Gazës dhe Bregut Perëndimor, përfundimi i operacionit në Gaza dhe më pas përshpejtimi i spastrimit etnik në Bregun Perëndimor. Kjo është situata në të cilën ndodhemi aktualisht. Tendenca e qeverisë është të përfundojë spastrimin etnik dhe, nëse është e mundur, aneksimi i territoreve në Gaza dhe në Bregun Perëndimor.

Memoria e Holokaustit është transformuar në një licencë për dhunë esktreme

Në komentet e bëra për New York Times dhe Guardian, ju paralajmëroni kundër instrumentalizimit të memories së Holokaustit, si një mjet për të mbrojtur regjimin e Netanyahut nga llogaridhënia. Si i ka përdorur e djathta ekstreme izraelite – veçanërisht figura si Netanyahu dhe Ben-Gvir – analogjitë e Holokaustit për të shmangur akuzat për krime lufte dhe gjenocid në Gaza?

Profesor Omer Bartov: Duhet theksuar se nuk është vetëm e djathta ekstreme në Izrael që përdor këto analogji. Fenomeni është shumë më kompleks. Në fakt, ekziston një konsensus pothuajse unanim në shoqërinë izraelite – duke filluar nga e majta deri te e djathta ekstreme. Ky ka qenë një proces i gjatë. Do të argumentoja se përdorimi i Holokaustit si një kujtim unifikues për shoqërinë izraelite dhe si një licencë për të ushtruar dhunë ekstreme kundër kujtdo që perceptohet se po i reziston sundimit dhe pushtimit izraelit, u përshpejtua veçanërisht në fund të viteve 1970 dhe fillim të viteve 1980. Nëse ju kujtohet, kryeministri izraelit Menachem Begin – kryeministri i parë i të djathtës Izraelite dhe një dishepull i Ze’ev Jabotinskit – vuri në dukje në vitin 1982, pas pushtimit izraelit të Libanit, se Arafati, i cili atëherë ndodhej në Bejrut, po fshihej në bunkerin e tij, njëjtë si Hitleri në Berlin gjatë Luftës së Dytë Botërore. Lidhja njëtrajtësuese midis palestinezëve, OÇP-së, Hamasit dhe nazistëve është ngulitur thellë në strukturën e politikës izraelite.

Nëse do të ndiqni mediat kryesore izraelite – të cilat nuk shfaqin kurrë imazhe të tmerreve në Gaza – ato vazhdimisht i referohen Hamasit si nazist. Kjo shkakton, brenda publikut izraelit, perceptimin se kemi të bëjmë me një kërcënim ekzistencial, se Aushvici është shumë afër. Dhe nëse Aushvici është shumë afër, atëherë Izraeli duhet të bëjë gjithçka që mundet për ta parandaluar atë dhe për të shkatërruar plotësisht armiqtë e tij. Në djall të shkojë ajo që thotë bashkësia ndërkombëtare, në djall me ligjin ndërkombëtar – ne po luftojmë për ekzistencën tonë. Pra, mekanizmi retorik është perfeksionuar.

Kësaj, Netanyahu i ka shtuar një element thelbësor: përdorimin e antisemitizmit si armë. Çdo protestë kundër Izraelit – pavarësisht nëse vjen nga studentë hebrenj që protestojnë kundër mizorive në Gaza – etiketohet menjëherë si antisemitizëm. Ai e ka çuar këtë deri në atë pikë saqë, si në Evropë – veçanërisht në Gjermani – ashtu edhe në Shtetet e Bashkuara, këto protesta janë shtypur në emër të luftës kundër antisemitizmit.

Kjo nuk është censurim – është vetëmobilizim

Në “Pikat e Verbëra të Gjenocidit” (2021), ju theksoni nevojën për të qendërzuar perspektivën e viktimave. Në çfarë mënyre, censurimi mediatik izraelit dhe përshkrimi i të gjithë banorëve të Gazës si “Hamas” e errësojnë dhe e fshijnë përvojën civile?

Profesor Omer Bartov: Sigurisht që po. Ama sërish – kur ju thoni censurë, jeni shumë të sjellshëm. Sepse në mediat kryesore, siç është kanali televiziv publik Kan 11, nuk ka censurë formale. Ekziston censurë ushtarake – ata nuk mund të publikojnë informacione të caktuara – ama kanë të drejtë të raportojnë për atë që po u ndodh palestinezëve në Gaza. Ata zgjedhin të mos e bëjnë këtë, për shkak të autocensurës. Dhe autocensura është një mekanizëm shumë më efektiv, një mekanizëm që ka ekzistuar në median izraelite për një kohë të gjatë.

Babai im ishte gazetar, dhe unë e mbaj mend shumë mirë atë lloj autocensure nën qeveritë Laburiste që kur isha fëmijë. Kjo nuk është diçka e re. Por sot, në këtë nivel, është e jashtëzakonshme – si shkalla e autocensurës ashtu edhe mobilizimi i të gjithë spektrit të medias izraelite – me dy përjashtime shumë të vogla, por të rëndësishme: gazeta Haaretz, e cila po raporton me shumë guxim (në fakt, disa nga raportimet më të mira mbi luftën në Gaza vijnë nga vetë Haaretz), dhe Local Call ose +972, që është një grup edhe më i vogël gazetarësh të guximshëm.

Pra, në përgjithësi, kjo nuk është censurë; është autocensurë dhe vetëmobilizim. Kjo është një gjë shumë më e vështirë për t’u luftuar. Pjesërisht, kjo ka të bëjë – ashtu si me shumë gjëra të tjera sot – me shikimet. Ata nuk duan të tjetërsojnë shikuesit e tyre duke thënë gjëra që audienca nuk dëshiron t’i dëgjojë. Megjithëse, pjesërisht, edhe vetë njerëzit e kanë përvetësuar këtë lloj narrative. Edhe pse mund të mos jenë mbështetës ekskluzivë të Netanyahut, dhe sigurisht jo të elementëve të ekstremit të djathtë në qeverinë e tij, ata në përgjithësi e shohin këtë si një luftë të drejtë, dhe kanë tendencë t’i konsiderojnë vrasjet në Gaza, në rastin më të mirë, si mjerim kolateral. Kjo është një situatë shumë më e keqe sesa lloji i censurës që mund të eleminohet thjesht duke ndryshuar qeverinë.

Dëshmitë e dëshmitarëve do të ripërcaktojnë mënyrën sesi bota e kujton Gazën

Së fundmi, Profesor Bartov, në librin “Midis Historisë së Integruar dhe Historisë së Dëshmive” (2021), ju mbështesni përfshirjen e rrëfimeve personale. Si mund t’i riformësojnë dëshmitë personale të palestinezëve rrëfimet dominuese rreth luftës në Gaza dhe pasojave të saj morale?

Profesor Omer Bartov: Lidhur me luftën në Gaza – mendoj se është thellësisht tragjike, sepse shumë nga raportet që kanë dalë nga Gaza jo vetëm që janë zemërthyese; por, shpesh, janë rrëfime nga njerëz që janë vrarë pak më vonë. Megjithatë, unë mendoj se këto raporte po ushtrojnë gjithnjë e më shumë impakt në të gjithë botën. Është e qartë që kemi të bëjmë me një dështim kolosal – ndoshta jo të qëllimshëm, por megjithatë real – nga ana e medias ndërkombëtare, e cila, duke iu mohuar qasja në Gaza, e ka pranuar kryesisht mungesën e raportimit. Media ndërkombëtare nuk ka bërë presion të mjaftueshëm për të siguruar mbulim objektiv të ngjarjeve brenda Gazës dhe, në përgjithësi, nuk i ka kushtuar vëmendje të mjaftueshme asaj që po ndodh.

Kjo ka ndryshuar disi për shkak të urisë masive. Ashtu siç ka ndodhur në shumë gjenocide dhe forma të tjera të krimeve të luftës në të kaluarën, shpesh vjen një moment kur imazhe të caktuara fillojnë të ndryshojnë perceptimin publik dhe të tërheqin vëmendjen globale. Kjo ndodhi gjatë luftës në ish-Jugosllavi, me fotografitë e boshnjakëve pas telave me gjemba. Ka ndodhur edhe gjatë Luftës së Vietnamit me imazhin ikonik të vajzës së djegur nga napalmi. Në mënyrë të ngjashme, imazhet e fëmijëve të uritur kanë pasur një efekt të thellë – në njëfarë mënyrë, një narrativë ndryshe. Të paktën, i sheh vetë njerëzit. E sheh çfarë po u ndodh fëmijëve padyshim të pafajshëm. Thjesht nuk mund ta paraqesësh si diçka tjetër përveç asaj që është në të vërtetë.

Mendoj se në të ardhmen – kam lexuar disa tekste të tilla nga njerëz që ishin brenda dhe që, për fat të mirë, arritën të dilnin dhe të shkruanin rrëfime. Si dikush që beson fort tek rrëfimet e dëshmive – të cilat përcjellin atë që nuk do ta dëgjosh ose kuptosh kurrë nëse mbështetesh vetëm tek dokumentacioni – besoj se do të ketë më shumë histori të tilla. Dhe mendoj se, përfundimisht, kuptimi ynë për atë që po ndodh – dhe, pasi të mbarojë, për atë që kishte ndodhur – do të thellohet ndjeshëm, dhe do të zbulohet se tmerri ka qenë edhe më i madh nga sa e kishim imagjinuar.

Fund