Nga: Kismete Sykaj

 

Domethënia e ateizmit

Ateizmi në përkufizimin më të drejtpërdrejtë, është mungesa e besimit në ekzistencën e një Zoti ose entiteti hyjnor. Si term rrjedh nga greqishtja e lashtë a-theos (ἀ-θεός), ku parashtesa a- nënkupton mohimin, ndërsa theos do të thotë “zot”. Fillimisht, ky term është përdorur për individë ose grupacione të cilët nuk i përkisnin një besimi zyrtar fetar apo nuk adhuronin hyjnitë që adhuronte komuniteti.

Në kuptimin filozofik, konsiderohet qëndrim që nuk pranon pretendimet fetare për ekzisistencën e një qënieje supreme, ndërsa në kuptimin kulturor ose sociologjik përfaqëson jetesë pa fe apo mospraktikim të besimit fetar. Me fjalë më të thjeshta, ateizmi përfaqëson bindjen që Zoti nuk ekziston për shkak të mungesës së provave të mjaftueshme që vërtetojnë ekzistencën e Tij.

Agnosticizmi dhe pikëpamjet e tjera

Ateizmi shpesh mund të ngatërrohet me Agnosticizmin. Agnosticizmi është gjithashtu pikëpamje, e cila pohon se ekzistenca e Zotit apo e hyjnores është e pamundur të njihet nga arsyeja njerëzore. Sipas këtij qëndrimi arsyeja është e e paafte të japë argumente racionale të besueshme se Zoti ekziston ose jo. Si rezultat, agnosticizmi si pikëpamje konsideron ekzistencen e Zotit apo të mbinatyrshmes si të panjohur ose të panjohshme. Gjithashtu, kjo qasje nuk konfirmon as ekzistencën as mos-ekzistencën e Zotit. Ka dhe terma të tjerë të cilët përkufizojnë qëndrime të ndryshme ndaj ekzistencës se një fuqie superme, Zotit, si Teizmi, Deizmi, Panteizmi, Panenteizmi, Ignosticizmi, Apatizmi etj.

Teizmi lidhet me besimin në një Zot personal i vetëm i mbinatyrshëm, i cili është aktiv dhe ndërvepron me botën. Shembuj konsiderohen besimet monoteiste si Islami, Krishtërimi dhe Judaizmi.

Deizmi lidhet me besimin në një Zot krijues, por që nuk ndërhyn pas krijimit as në ligje të natyrës e as në jetën njerëzore. Shembuj konsiderohen mendimtarë iluministë si Voltaire dhe Thomas Jefferson të cilët ishin deistë.

Panteizmi pohon besimin se Zoti dhe universi janë e njëjta gjë dhe se çdo gjë që ekziston është pjesë e Zotit. Pra, Zoti nuk është një qenie në vete, por është gjithçka që ekziston. Shembuj të kësaj pikëpamjeje mund të konsiderohen disa interpretime të filozofisë orientale si dhe mendimi i Spinozës.

Panenteizmi konsideron besimin se Zoti përfshin dhe shtrin vetveten mbi universin, por është më shumë se vetë universi. Pra, ky qëndrim thotë se universi është brenda Zotit, por që Zoti ka dhe dimension që shtrihet përtej universit.

Ignosticizmi ka qëndrimin që koncepti i Zotit duhet të jetë i qartë dhe i kuptueshëm përpara se të diskutohet për ekzistencën e tij. Sipas kësaj qasjeje pyetja “A ekziston Zoti?” është pakuptim nëse nuk kemi një përkufizim të saktë të Zotit.

Ndërsa, Apatizmi lidhet me mungesën e interesit për ekzistenceën apo mos-ekzistencën e Zotit. Konsiston se pyetjet fetare nuk janë të rëndësishme për jetën apo për veprimet e individit.

Mirëpo, në këtë shkrim dua të trajtoj qëndrimin më kundërshtues dhe më rezistent të ekzistencës së Zotit, Ateizmin. Gjithashtu, do ofroj një qasje mbi ateistin nijet-mirë.

Ateizmi i fortë dhe i dobët

Duhet theksuar se ateizmi nuk është domosdoshmërisht mohim i prerë i Zotit. Ka individë që i përkasin besimit të fortë ateist ku me deklarata eksplicite mohojnë ekzistencën e Zotit, por ka dhe individë të tjerë të cilët i përkasin një besimi më të dobët të ateizmit, të cilët nuk thonë në mënyrë të prerë se Zoti nuk ekziston. Kjo kategori thotë “Unë nuk besoj sepse nuk kam prova për të besuar në ekzistencën e Zotit”.

Edhe pse ateizmi nuk përfaqëson një sistem besimi të strukturuar mund të konsiderohet një lloj besimi në vetvete. Besimi në ateizmin e fortë pohon në mënyrë të prerë që Zoti nuk ekzison. Kjo qasje është mjaft intriguese kur krahasohet me qëndrime të forta besimore ku individë që i përkasin besimeve monoteiste bëjnë pohimë të prera se Zoti padyshim ekziston. Ndërkohë, matësit fizikë për të provuar ekzistencën e Zotit janë të mangët në të dy rastet. Matësit fizikë që vërtetojnë 100% ekzistencën e Zotit mungojnë sepse vetë njeriu me gjithë aftësitë e tij shqisore dhe fizike, përfshirë dhe aftësinë e tij më të fortë arsyen, është i kufizuar. Në terma shkencorë, njeriu duhet të prekë dhe vërtetojë me gjithë shqisat e tij me në krye arsyen si aftësi, provimin se diçka apo dikush ekziston. Në këtë rast kemi të bëjmë me dy qëndrime të prera nga e njëjta qenie e kufizuar, njeriu. Njëra palë pohon me mohim të prerë ekzistencën e Zotit, ndërsa pala tjetetër pohon me pohim të prerë ekzistencën e Zotit.  Në një rast si ky, dyert e diskutimit janë mjaft të vështira pasi kemi të bëjmë me dy qëndrime mjaft të forta të cilat që në terma popullorë, nuk lëshojnë kollaj pe. Si rezultat, arsyetimi i përbashkët për të ndihmuar njëri-tjetrin në analiza të mëtejshme bëhet më i vështirë.

Ndërsa, ateizmi i dobët ka natyrë disi më të butë duke pohuar në këtë formë: “Unë besoj se Zoti nuk ekziston, sepse nuk kam prova”. Kjo kategori besimi ka lënë një dritare të hapur me një pikëpyetje e cila, sipas këtij qëndrimi, do qartësohej apo zgjidhej nëse gjenden mjetet që provojnë ekzistencën. Ky është qëndrim më skeptik, por dhe më i hapur për diskutim, pasi kjo qasje nuk i mbyll dyert e analizës së mëtejshme. Të ngjashëm, por në kahun e kundërt janë dhe fetarët/besimtarët që pohojnë se e besojnë ekzistencën e Zotit, me besim dhe bindje, por të vetëdijshëm që mjetet fizike të matjes shkencore të vërtetetimit nuk janë gjetur akoma që mbase nuk do gjenden ndonjëherë. Edhe individët e kësaj kategorie besimi janë plotësisht të gatshëm për të shtrirë diapazonin e diskutimit mbi argumentet ekzistente që mund të përforcojnë apo hedhin poshtë besimin e tyre. Shkurtimisht, ateizmi i dobët beson se nuk ka Zot sepse nuk ka argumente, ndërsa shumë fetarë besojnë se ka Zot sepse kanë argumente mbi të cilat mbështesin besimin e tyre. Diskutimi mes këtyre dy kategorive mund të realizohet plotësisht, sepse të dyja palët mbështeten mbi besimin dhe jo mbi fakte të prera disi “fanatike” të padiskutueshme.

Edhe ateizmi apo fetarizmi pohojnë që kanë argumentet e tyre mbështetëse. Por hapësira për diskutim mes këtyre dy palëve është më delikate dhe shpesh më e ashpër sepse parimisht diskutimet mbi ato që konsiderohen fakte të padiskutueshme nga palët janë më të vështira se diskutimet mbi besimet. Në fund të fundit, çfarë konsiderohen fakte a kanë nevojë të diskutohen? Po, nëse ato bien në kundërshtim me njëra-tjetrën. Ndaj, dy qëndrime me bindje kaq të prera e të kundërta me njëra-tjetrën, automatikisht kanë nevojë të vërtetohen.

“Unë besoj” kundrejt “Unë e di”

“Unë besoj” dhe “Unë e di” janë dy qëndrime që kanë diferencë me njëra-tjetrën. Besimi (në terminologjinë shkencore) ka të bëjë me përqafimin subjektiv të një të vërtete ose bindjeje, nuk kërkon domosdoshmërisht prova të matshme ose dëshmi të jashme. Shpesh lidhet me besimin shpirtëror, bindje morale ose pervoja të brendshme që nuk mund të maten. Ndërsa, bindja është gjendja e brendshme psikologjike e njeriut, kur ai pranon si të vërtetë një pohim ose një ide.

“Unë e di” e kufizon diskutimin dhe pengon jo pak rrugën e gjetjes së të vërtetës absolute, sepse njeriu është i kufizuar si në gjithçka tjetër, ashtu edhe në dije. Por, vlen të theksohet se nuk është krejtësisht i pamundur diskutimi edhe në raste të tilla, edhe pse mund të konsiderohet shumë i vështirë. Ndërsa “Unë besoj” e bën individin të jetë i hapur ndaj dijes dhe asaj çka e çon më afër të vërtetës absolute. Individët të cilët janë pjesë e ateizmit të dobët, edhe pse nuk i kanë mjetet e vërtetimit të ekzistencës së Zotit, ata janë të gatshëm të shtrojnë diskutim mbi pikëpyetjet duke përdorur mjetet ekzistuese.

Besimi dhe bindja duken si sinonime. Por, dallimi mes tyre konsideron se besimi është më shumë prodhim i zemres dhe i intuitës, ndërsa bindja është veprim i mendjes dhe i arsyes. Ndaj dhe, në gjykimin tim, kjo e dyta është më e vështirë për shkak se mendja dhe arsyeja shpesh atashohen me kryeneçësi dhe kufizim në dije a informacion. Ndërsa, zemra bisedon me përulje pasi thellë brënda saj mungon aftësia e manipulimit të së vërtetës absolute në të gjitha format. Gjithashtu, zemra mund t’a mbulojë të vërtetën me mjegull subjektive, duke krijuar një të vërtetë relative për individin, por në thelb zemra nuk e njeh shndërron dot të vërtetën absolute, përveç se nëse ajo është e sëmurë në të tjera dimensione.

Ateizmi arrogant dhe ateizmi i sinqertë

Ateizmi arrogant përkufizohet si një formë e ateizmit që shprehet me mospërfillje, përçmim apo superioritet intelektual ndaj besimtarëve dhe feve. Ky lloj ateizmi i vëshur me arrogancë nuk mjaftohet vetëm me mungesën e besimit te Zoti, por lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me qëndim të ngurtë, shpesh tallës ose dhe agresiv, duke pohuar që besimi është absurd, i padobishëm apo dhe shenjë injoriance/paditurie. Nuk lë hapësirë për pyetje ose për respect të përvojave shpirtërore të të tjerëve. Duket si një lloj mekanizmi mbrojtës që shërben për të afirmuar identitet përballë kulturës fetare.

Ndërsa, ateizmi i sinqertë konsiderohet ndryshe dhe ateizëm reflektiv apo i përulur. As ky qëndrim nuk mjaftohet me mungesën e besimit në ekzistencën e Zotit. Por në dallim me ateizmin arrogant, ky lloj ateizmi karakterizohet nga një pranim i ndershëm i mungesës së besimit pa agresivitet dhe pa pretenduar se i ka të gjitha përgjigjet mbi universin dhe ekzistencën. Ky qëndrim ka kurajë për të pranuar pasigurinë dhe mungesën e mjeteve. Gjithashtu, gëzon respekt apo trajton me respekt përjetimet fetare të të tjerëve.

Ateizëm me nijet të mirë

Fjala nijet në arabisht do të thotë “synim, qëllim, vendim i zemrës”. Ka një arsye pse kam zgjedhur fjalën nijet dhe jo drejtëpërdrejtë fjalët qëllim apo synim për t’i bashkëshoqëruar me qëndrimin e ateizëmit. Fillimisht, synimi është pjesë e qëllimit. Ndërsa, kuptimi i termit qëllim ka të bëjë me arritjen e diçkaje të bazuar në arsyetim dhe objektivitet. Ndërsa, termi “nijet” është më i gjerë. Nijeti përfshin zemrën në vendimarrje. Qëllimi nëse nuk arrihet mbetet i papërmbushur, ndërsa nijeti nuk humbet edhe nëse nuk arrihet qellimi material apo praktik që synohet nëpërmjet tij. Mjafton që nijeti të ekzistojë i qartë tek individi.

Individi lind “Tabula Rasa” (tabelë e pastër) thoshte Aristoteli i mbështetur më pas nga John Lock; lind i pastër por me barrën e mëkatit thotë Krishtërimi; lind i plotësisht i pastër thotë Islami; lind si produkt i evolucionit thotë ateizmi. Të katër këto qëndrime bien dakord se njeriu nuk është i përcaktuar përfundimisht dhe se ai është potencial dhe jo produkt i gatshëm. Gjithashtu, këto qëndrime kaq diferente bien dakord se përvoja, edukimi dhe kushtet pas lindjes janë vendimtare për atë që bëhet njeriu.

Ndaj, ateizëm me nijet të mirë mund të konsideroj individin i cili në udhëtimin e tij vetjak/personal shpirtëror apo të arsyes ndërshmërisht pranon mungesën e njohjes së të një vërtete aboslute në mendjen dhe zemrën e tij. Individ i cili nuk tall, ofendon apo përçmon përjetimet dhe besimet e individëve besimtarë. Individi i cili, së brendshmi ateizmin e konsideron stacion dhe jo destinacion për shkak se e ka kuptuar mirë përkufizimin e vetë qëndrimit. Dhe se qëllimi i tij është gjetja, dhe jo qëndresa në mosgjetje. Individ i cili e mohon Zoti jo se nuk e do, por sepse nuk e njeh. Individ i cili kërkon t’i japë kuptim gjithçkaje me të brendshmen e tij me autenticitetin e plotë të njeriut të vërtetë i cili është nisur në udhëtim me mjetet ekzistente (e arsyes) që ka, për të gjetur mjete të reja në mënyrë që të plotësojë mosbesimin e tij, jo domosdoshmërisht, por nëse është e mundur. Do guxoja të thoja se ateizmi i sinqertë gëzon vlerë më të madhe se besimi i shtirur, sepse pozicioni i parë atashohet me individin e vërtetë, ndërsa individi i dytë atashohet me hipokrizinë.

Subjektivja e lartpërmendur mund të ngjajë si një pohim mbase superior pasi po marr të mirëqënë që e vërteta absolute eksziton, por mund të shtroj këtë pyetje mjeteve aktuale ekzistuese që masin të vërtetën: Ç’përkufizim do kishte ateizmi nëse Zoti, fuqia Supreme, i Mbinatyrshmi nuk do ekzistonte as si qenie e as si term?