Hapësira, Koha, Toka në mendimin tradicional të Evolas

Pjesa I

Nga: A. Daimo

Qytetërime tradicionale, shkruan Guenon”²⁷,^[1]janë ato të cilat, edhe pse në forma të dallueshme e të ndryshme kanë arritur në zhvillime të caktuara, duke patur parasysh rrethanat natyrore dhe shoqërore, mund të vendosen në një barazvlerë përsaqë bazohen në të njëjtat parime themelore, prej të cilave ato paraqesin vetëm aplikime historike. Parimet themelore të njëjta që bashkojnë dhe dallojnë këto qytetërime në aplikimet e tyre, janë “parimet nga lart”. Dallim nuk do të thotë kundërshtim, sipas Guenon, përsaqë esenca e këtyre qytetërimeve është e njëjtë. Çdo kundërshtim është “sipërfaqësor dhe i jashtëm”²⁸. Pra këto i quajmë qytetërime tradicionale.

Civilizimi²⁹ modern dallohet për mungesën e një sistemi referencial që ngrihet tek diçka për lart. Ai nuk themelohet në parime tradicionale, pra transhendente e metafizike, dhe qëndron i përjashtuar nga rendi i të sipërmes dhe rrjedhimisht i dallueshëm esencialisht nga çdo civilizim apo qytetërim tjetër i njëkohshëm. Përplasja e tyre është pasojë e natyrës së tyre të ndryshme deri në shpërfytyrim të njëri-tjetrit.

Në këtë kontekst mund të shtjellohet konceptimi i dimensioneve të hapësirës, kohës dhe tokës në botën e Traditës.

Hapësira nga njeriu i traditës është kuptuar krejt ndryshe nga koceptimi modern. Kjo jo vetëm për faktin e një kuptueshmërie abstrake, materiale apo shkencore, por nga vetë mundësitë e përjetimit të hapësirës. Mundësitë e eksperiencës, mënyra si përjetohej bota e natyrës mbush një një sferë kuptimore tërësisht të veçantë.

Kuptimit homogjen të hapësirës, të përbërë nga trupa dhe lëvizje indiferente ndaj njëra- tjetrës, Evola i vendos përball konceptin e hapësirës së gjallë. Çdo ngjarje që ndodh në hapësirën e kuptimit modern është e njëjtë në çdo pikë, pa asnjë kuptim dhë përjetim të veçantë. Hapësira e gjallë “është e mbushur me çdo lloj cilësie dhe intesiteti”^30[2]Hapësira kuptohet në këtë kontekst si e përshkuar nga një energji imateriale e kudondodhur. Intensiteti i manifestimit dhe përqendrimit të saj ndryshon në zona dhe pika të caktuara të hapësirës, gjë që bën të caktohet një dallueshmëri virtytesh, vlerash dhe cilësish të vendeve të ndryshme. Madje çdo vend, shkruan Evola, duket të ketë “individualitetin e vet okult”.³¹

Koncepti i hapësirës analizohet në rendin simbolik. Në aspektin simbolik duhet ta kuptojmë për atë çka vetë natyra dhe hapësira kanë përcjellë dhe referuar. Sipas Evolës, simbolet nuk janë krijime artificiale të imagjinatës, por si fillim gjenden në natyrë. Natyra është vetë një simbol, i realitetit metafizik që qëndron pas ose sipër saj. “Në botën tradicionale natyra ishte jo ‘e menduar’ por e jetuar si një trup i madh dhe i shenjtë, ‘shprehje e dukshme e të padukshmes.”³²

Simboli në kuptimin evolian, mund të qartësohet më tepër me ndihmën e punës së Mircea Eliade. “Termi ‘simbol’ duhet ruajtur për simbolet që ose çojnë një hierofani më tej ose vetë ato përbëjnë një ‘zbulim’ i cili nuk mund të shprehet nga forma të tjera magjiko-fetare.”³³ Simboli karakterizohet nga aftësia për të treguar shumë kuptime në të njëjtën kohë. Unifikimi i kupimeve të sferave të ndryshme të realitetit në të njëjtin simbol dhe organizimi i tyre në një struktur organike pa zhdukur kuptimin e asnjë rendi, pavarsisht dallimeve në intensitet apo vlerave referenciale e bën simbolin të ketë një strukturë dhe logjikë të caktuar. Simboli ka edhe një gjuhë të caktuar e cila “kuptohet nga anëtarët e komunitetit dhe e pakuptimtë për të huajt, por sigurisht një ‘gjuhë’ që shpreh në të njëjtën kohë dhe po aq qartë kushtin social, ‘historik’ , dhe psikik të atij që vesh simbolin dhe raportin e tij me shoqërinë dhe kozmosin.”³⁴

Simboli i transformon gjërat në diçka tjetër nga ç’janë në botën profane. Gjithmonë të çon diku tjetër, përtej objektit, përtej kuptimit të tij të menjëhershëm, tek dicka më e lartë, më e pastër, më e fortë, më e fshehtë. Simboli unifikon nivele të ndryshme të realitetit, duke ruajtur zonat e veçanta intensive të secilit kuptim dhe referim duke kryer funksionin “që mundëson gjithçka të marrë pjesë tek e shenjta.”^35[3]Pra simboli shenjëtron gjithë nivelet e eksperiencës dhe objektet që i jepen asaj. Simbolet e “qendrës” ,”diellore” etj, janë tepër të rëndësishme për Evolën³⁶ në lidhje me figurën meta-politike të Rex-it.

²⁷ Rene Guenon, The crisis of the modern world, Sophia Perennis, New York, 2001.

²⁸ Po aty, f. 21.

²⁹ Termat Qytetërim dhe Civilizim nuk janë rastësorë. Evola rimerr dallimin e bërë nga Spengler tek  Il tramonto dell’ Occidente ku Kulturen dhe Zivilisationen në përkthimin italian bëhen Civilta dhe Civilizazione. “Kur një Qytetërim realizon plotësinë e mundësive të tij, ‘vdes, gjaku i tij rrjedh tutje, forcat e tij janë të thyera, bëhet Civilizim”. Oswald Spengler, Il tramonto dell’ Occidente, Ugo Guanda Editore, Parma, 1978, f. XVII.

³⁰ Julius Evola, Rivolta contro il mondo moderno, Edizioni Mediterranee, Roma, 1998, f. 189.

³¹ Po aty, f. 189.

³² Julius Evola, La Tradizione Ermetica, Edizioni Mediterranee, Roma, 2006, f. 45.

³³Hierofania nga Eliade kuptohet si manifestim, shfaqje, fanepsje e të shenjtës kuptuar në dimensionin e vet metafizik në botën fizike. Për më tepër shih, Mircea Eliade, Patterns in comparative religion, Sheed & Ward, New York, 1958, f. 448.

³⁴ Po aty, f. 451.

[3]⁵ Simone Marletta, Filosofia politica di Evola, vep. e cit., f. 92.

³⁶ Për më shumë mbi idetë e Evolës mbi formimin e simboleve nëpërmjet fakultetit fantastik shih, Revolta contro il mondo moderno, vep. e cit.

³⁷ Po aty, f. 182.

³⁸ Po aty, f. 183.

³⁹ Po aty, f. 184.