Nga: Rigers Balliu

*Më lejoni t’ju vë në dijeni, jo modestisht, se nuk do lexoni këtu asgjë serioze, ashtu siç mund të pritet dhe që do të duhej të paralajmeronte një titull si më lart. Akoma asgjë serioze!

Në analizat e më hershme të tragjizmit niçean kemi vërejtur se vullneti për fuqi tek Nietzsche nuk konceptohej më si aftësi racionale për të vendosur apo jo për të zotëruar apo vepruar diçka. Për një konceptim të tillë klasik do të duhej më së pari themelimi i ndërgjegjes si moment pajtimi i sintezës së ndryshueshmërisë që i raportohet një forme objektive në përgjithësi. Pra e thënë ndryshe një ndërgjegje është një njësi që mban të lidhura përfytyrimet e subjektit dhe përmes të njëjtit akt sinteza e dallimit që është përfytyruar i lidhet një objekti të çfarëdoshëm. Në dallim, tek Nietzsche kjo sintezë nuk i raportohet një pajtimi përfundimtar që do e lidhte një objekt me përfytyrimin. Kësisoj na jepet mundësia që të problematizojmë përmes këtij momenti mospajtimi, psikanalizën frojdiane në një pikëpamje të vullnetit për fuqi, si sintezë e pluralitetit të paraportueshëm më një formë objektive në përgjithësi.

Supozojmë  se përsaqë përfytyrimi është sintezë e një dallimi, e vendos këtë të fundit në origjinën e gjërave. Dhe vullneti për fuqi nuk konceptohet si përfytyrim i një objekti apo forme objektive, por si raport tensional mes forcash plurale në origjinë të gjërave, të cilat manifestojnë vullnetin si cilësi e tyre për të qenë dhe jo për të zgjedhur. Është e qartë këtu se sipas këtij interpretimi bie poshtë përkundruallsia subjekt-objekt mes njeriut dhe jetës. Por, le t’i kthehemi problemit që dua të parashtroj këtu: atij të psikanalizës dhe problemit të psikës njerëzore si ndërgjegje. “Psikanaliza vëzhgoi rregullsinë me të cilën libidoja tërhiqet nga objekti dhe drejtohet drejt egos (procesi i introversionit); dhe, duke studiuar zhvillimin libidinal të fëmijëve në fazat e tij më të hershme, arritëm në përfundimin se egoja është rezervuari i vërtetë dhe origjinal i libidos dhe se vetëm nga ai rezervuar libido shtrihet në objekte. Ego-ja tani gjeti pozicionin e saj midis objekteve seksuale dhe iu dha menjëherë vendi kryesor midis tyre”^[1]. Psika njerëzore sipas psikanalizës është e lidhur ngushtë me funksionimin me bazë objektesh, edhe nëse teorikisht i referohet arsyes, të bukurës, të vërtetës, zotit, i trajton këto si përkundruallsi objektive. (Kjo përkundruallsi në të vertëtë themelon subjektin, jo objektin). Dhe po të flasim me fjalët e Nietzsche-s, kjo duket krejt e vërtetë që pas asaj përmbysje të parë të vlerave nga perspektiva e ressentimentit.

Psika është e lidhur ngushtë me funksionimin me bazë objektesh, por, ndeshemi në një gabim të zakonshëm kur flasim për objektin, pasi nuk e bëjmë dallimin mes objektit të veçantë (ose formës së themeluar në dallimin) dhe formës objektive në përgjithësi (si fakultet falsifikativ i vetë njeriut). Pra, psika është e lidhur me funksionimin me bazë objektesh por origjina e kësaj lidhje është shumëfishësia e objekteve dhe jo forma konceptuale e objektit.

Përkatësia e përfytyrimeve të një objekti-koncepti i raportohet psikës në dy forma të saj: si subjekt i ndërgjegjshëm ose si singularitet. Përfytyrimet nuk gjenden të bashkuara në një ndërgjegje subjektive nëse përmes të njëjtit akt këta nuk i raportohen një “objekti X”. Kështu mundet ta kuptojmë Freud-in kur përfytyrimit të burrërisë i raporton si “objekt identifikues” babain. “Një ditë vëllezërit që ishin dëbuar u mblodhën, vranë dhe hëngrën babanë e tyre dhe kështu i dhanë fund hordhisë patriarkale. Të bashkuar, ata patën guximin për të bërë dhe ia dolën të bënin atë që do të ishte e pamundur për ta individualisht. (Disa përparime kulturore, ndoshta, zotërimi i ndonjë arme të re, u kishte dhënë atyre një ndjenjë fuqie superiore.) Si egërsira kanibale që ishin, është e vetëkuptueshme se ata coptuan viktimën e tyre, përveçse e vranë atë. Babai i dhunshëm primar qe padyshim imazhi frikësues dhe i lakmuar i secilit nga shoqëria e vëllezërve: dhe gjatë aktit të gëlltitjes së tij arritën identifikimin me të dhe secili prej tyre fitoi një pjesë të forcës së tij”^[2]. Në shembullin dialektik të mjeshtrit dhe skllavit tek Hegeli, forcat (për të qenë diçka) janë konceptuar si përfytyrim i fuqisë dhe superioritetit, dhe janë njohur si fuqia e njërit mbi tjetrin, duke e konceptuar kështu forcën si objekt i njohshëm. Tek Freud raportimi i burrërisë me babain dërgon në njohjen e konceptit të burrërisë tek identiteti i babait dhe kësisoj është e mirëkuptueshme përse duhet të asgjësohet babai që të bëhet burrë i biri. Sepse ai fron që e quajmë “formë objektive në përgjithësi” është i zënë nga tjetër kush.

Kjo e bën përcaktimin e burrërisë si nga fundi i një lufte, si një atribuim i thjeshtë i vlerave të vendosura. Kështu, ky portret i babit dhe birit, ashtu si ai i mjeshtrit dhe skllavit tek Hegeli është përfytyrimi i skllavit të suksesshëm. Ose thënë në mënyrë më therëse, është portreti i atij që është fraza mohore e çdo antiteze, pra hiçit, që e arrin suksesin e tij duke u kamufluar nën sintezën e re. Prandaj për Nietzsche-n raporti i mjeshtrit me skllavin nuk mund të jetë dialektik, sepse mjeshtri nuk e dëshiron forcën si objektin e bërë të njohshëm, por ai e mishëron atë si afirmativitet, si pohim i vetes. Ndërsa “ndërgjegja” singulare (nëse mund ta quajmë kështu), nuk ia raporton përfytyrimet e saj asnjë “objekti X” për njohje, por gjen tek shumëfishësia e sintezës së pareduktuar në përfytyrim, parimin e vullnetit të tij për fuqi, pa ndjerë nevojën e kundërvënies ndaj diçkaje (objekti X që identifikon karakteristikën X në rastin e psikanalizës), por nisur nga parimi i diferencës afirmon veten si diferencë, duke u bërë singularitet (çdo subjekt ka nevojë për një objekt për t’iu raportuar, pra, subjekti themelohet jashtë vetes), i çliruar nga nevoja për t’ia raportuar fuqinë e tij (për të qenë burrë) një objekti konceptual (babait).

[1] Freud. S, Beyond the pleasure principle, W. W. Norton ç Company, New York 1961, f. 45.

[2] Freud. S, Totem and taboo, Routledge Classics, London 2001, f. 164.