Nga: Arjet Pervizi

Aftësia gjykuese’ është pjesë e funksioneve njohëse bashkë me aftësinë për reflektim, abstraksionin, problemzgjidhjen, vendimarrjen, etj.

Aftësia për të marrë në konsideratë pasojat e veprimeve, e njohur shpesh si gjykim, përfshin jo vetëm vetëdijen për përshtatshmërinë dhe rezultatet e mundshme të një sjelljeje të planifikuar, por gjithashtu përfshin veprimin në përputhje me këtë vetëdije.

Aftësia për të gjykuar, si pjesë e funksioneve njohëse(konjitive) është aftësia për të dalluar të drejtën nga e gabuara.
Gjykimi, si proces njohës, mbështetet në aftësinë e individit për të kombinuar njohuritë për normat morale dhe aftësitë analitike për të parashikuar rezultatet e veprimeve.

Në terma psikodinamike të Frojdit, aftësia për të njohur të drejtën nga e gabuara është pjesë e funksionit të superegos.

Në teorinë e tij, Frojdi thotë se superegoja është struktura psikike që formësohet si rezultat i brendësimit të normave dhe vlerave shoqërore gjatë zhvillimit të fëmijës. Kjo strukturë është përgjegjëse për aftësinë e individit për të dalluar të drejtën nga e gabuara dhe për të ndjekur rregulla morale. Frojdi thekson se superegoja zhvillohet përmes identifikimit me prindërit, veçanërisht me babanë, si figura kryesore autoritare. Ndërveprimi me prindërit dhe shoqërinë e jashtme nxit procesin e formimit të superegos, duke siguruar themelet për gjykimin moral.

Superegoja dhe zhvillimi i gjykimit

Procesi i brendësimit të normave morale nga superegoja ndikon drejtpërdrejt në formimin e gjykimit. Ky zhvillim nuk është vetëm një proces racional, por i lidhur edhe me emocionet dhe konfliktet e brendshme që fëmija përjeton gjatë zhvillimit. Superegoja, duke përfaqësuar autoritetin moral dhe shoqëror, luan një rol kyç në aftësinë e individit për të bërë gjykime etike dhe morale. Ajo udhëheq sjelljen e individit dhe përforcon kufizimet e brendshme që rregullojnë dëshirat dhe nxitjet e id-it.

Sipas Blum (1985), zhvillimi i superegos është një proces kompleks që përfshin një përzierje të brendësimit të ndjenjave të fajit dhe turpit, të cilat ndihmojnë në ndërtimin e gjykimit moral. Këto ndjenja krijohen përmes marrëdhënieve me figurat prindërore dhe ndikimit të tyre autoritar. Një fëmijë i ekspozuar ndaj një modeli të qartë dhe konsistent moral ka më shumë gjasa të zhvillojë një gjykim të fortë dhe të qëndrueshëm moral.

Frojd-i sugjeron se marrëdhënia me babain luan një rol kritik jo vetëm në formimin e superegos, por gjithashtu në ndërtimin e kapacitetit të individit për të ndërmarrë vendime të përgjegjshme, duke marrë parasysh pasojat morale dhe sociale të sjelljes së tyre. Pa këtë proces, gjykimi moral mund të mbetet i kufizuar ose të zhvillohet në mënyrë joefikase, duke ndikuar negativisht në aftësinë e individit për të funksionuar në mënyrë etike dhe sociale.

Në këtë kuadër, superegoja luan një rol të veçantë duke siguruar bazën morale që ndikon në mënyrën se si individët e perceptojnë dhe vlerësojnë pasojat e sjelljeve të tyre. Ky proces është një ndërthurje mes funksioneve njohëse dhe strukturave të brendshme psikodinamike, duke ndihmuar individin të marrë vendime të arsyetuara që pasqyrojnë të drejtat dhe detyrimet morale të brendësuara.