Shkrime rreth mendimit të Heidegger

Letër mbi humanizmin. (Gjuha si banesë e qenies)

Nga: Kujtim Tafhasi

Letër mbi humanizmin edhe në raport me veprën madhore “Qenia dhe Koha” sqaron vetëveten, e parë në një perspektivë tjetër si pikë referimi tek Qenia.

Nga njëra anë mendimi si mundësi e përmbushjes së thelbit të qenies me qenien, e nga ana tjetër gjuha si banesë e Qenies. Logjika e këtyre dy premisave sjell cilësitë dhe atributet e mendimit si mendim karshi qenies, që do të thotë se mendimi ka aftësi vepruese sa herë që mendon. Në po këtë rast del edhe një simptomë tjetër sa i përket gjuhës, pra pamundësia e përkthimit të termit Dasein. E tentuar shpesh herë në shumë lloje gjuhësh për Heideggerin është një gjë e pamundur. Në kohën e Heideggerit në rastin kur tentohej të përkthehej si term në frëngjisht, ai thoshte se veç përmes një frëngjishtje të pamundur mund të përkthehej. Në shqip tek përthimi “Letër mbi Humanizmin” është përkthyer si “Qenia atje”. Nuk e di nëse është veprimi i  duhur sepse duket sikur është një sforco për të përfytyruar e ndërkohë Qenia tek Heideggeri është e papërfytyrueshme. Gjuha si banesë e Qenies, si traditë nga mendimi i antikitetit grek ka pasur termat subjekt dhe objekt ku sipas Heideggerit janë terma të papërshtatshëm të metafizikës e cila që nga lashtësia e në vazhdim, në formën e “logjikës” dhe “gramatikës” perëndimore ka kontrolluar interpretimin e gjuhës. Çlirimi i gjuhës për Heideggerin mund të vijë vetëm nga mendimi dhe poezia. Kur Heideggeri merret me termin Humanizëm ngrihet mbi një pyetje se si ne ti japim drejtim këtij termi? E në po këtë rast dalin të gjitha dëmet e shkaktuara nga kjo kërkesë e pakuptimtë. Izmat si produkte të tregut të opinionit publik janë kërkesa  që vijnë nga pavetëdija kolektive për të emërtuar gjithçka determinohet nga gjuha e zakonshme. Pra për Heideggerin është momenti kur mendimi arrin fundin. “Grekët menduan pa terma të tillë. Madje ata nuk e quanin “filozofi”.”[1]

Kjo kërkesë për izma të reja është momenti kur mendimi del jashtë elementëve të tij, elementi është mundësia e mendimit për të qenë mendim. E duke qenë se Mendimi është për Qenien sepse shkaktohet Qenia atëherë kjo çfarë po i ndodh gjuhës është diktaturë e vendosur nga opinioni publik. “Qenia është fuqia e heshtur e mundësisë që pëlqen, domethënë e të mundshmes”. Dalja në momentin kur mendimi arrin fundin dilet në një formë konkluzioni që “Njeriu nuk mendon më, por merret me filozofi. Kjo formë kockëzimi largon Qenien nga qenia. Pra nëse Qenia ka situacionin që të mendohet nga mendimi atëherë gjuha duhet të kalojë në një nivel tjetër dhe jo thjesht ngelja tek një filozofi e gjuhës. E në fakt kjo gjendje e gjuhës që sapo kërkohet imediatësisht nga tregu i opinionit miratohet, nuk tregon thjesht fundin e elementëve të mendimit por pamundësinë e të parit të këtij rreziku. Interpretime të shumta janë bërë mbi shprehjen e Heideggerit në fund të jetës: “Vetëm një Zot mund ta shpëtojë këtë botë”. Nëse Qenia është Zoti atëherë njeriu duhet që edhe një herë të rigjejë afërsinë e Qenies, së pari ai duhet të mësojë të ekzistojë në mungesë të emrave.

Përpara se të flasë, njeriu duhet që para së gjithash të lërë vetveten që të ndikohet edhe një herë nga Qenia me rrezikun se, nën këtë ndikim do të ketë shumë për të thënë. Ajo pra ç’ka shihet qartazi në prespektivën e Heideggerit është se gjuha gjithmonë po mohon thelbin e saj, pra e të Qenit banesë e Qenies.

Mungesa e shtëpisë së Qenies

Heideggeri në këtë rast hap një rubrik tjetër të historisë së Qenies. Sipas tij kjo mungesë karakterizohet nga braktisja e Qenies ndaj të qenurit. Konsiderohet një formë e harresës së Qenies ndaj të qenurit. Konsiderohet një formë e harresës së Qenies, ku e vërteta e Qenies ngelet e pamenduar. E gjitha kjo formë mungese për Heideggerin do të bëhet fati i botës. Çfarë do të thotë kjo? Fakti që prezanton ekzistencializmin e Sartrit dhe Marksizmin e Marksit si një pamundësi për të depërtuar në këtë fat të ri të botës, do të thotë se rreziku ka dalë në dritë.

“Teknologjia në thelbin e saj është një fat brenda historisë së Qenies dhe i të vërtetës së Qenies, një e vërtetë që qëndron në harresë. Teknologjia, në fakt shkon pas (techne)  grekëve jo vetëm si emër, por rrjedh si një formë e të pasuruarit të të qenurit.”[2]

Pra sipas Heideggerit kriza e metafizikës merr një drejtim tjetër, që do të thotë tretja e filozofisë në aurën e shkencave. Sipas Heideggerit çdo lloj ndërhyrje apo sulmi ndaj shkencës është e pamundur për të depërtuar sepse është po ajo që po zhvillon errësimin e ngjarjes. Përmes kësaj ngjarjeje të fundit të Filozofisë apo kuptimit të metafizikës bën të mundur mungesën e banesës, më saktë braktisja e Qenies nga të qenurit. Një moment tjetër i Heideggerit është shtrimi që i bën konceptit të hyjnores. Në disa paragrafe sqaron keqkuptimet apo keqinterpretimet në lidhje me mënyrën se si ai e sheh të shenjtën, ku sipas tij nuk ka ardhur akoma momenti për të hapur një hapsirë të Zotit tek Qenia. Sipas tij pa u ndalur tek thelbi i së shenjtës nuk mund të mendohet thelbi i  hyjnores. “ Vetëm në dritën e thelbit të hyjnores mund të thuhet se çfarë emërohet si Zot.”[3]

Ajo ç’ka po përpiqet të thotë Heideggeri është se pa u realizuar çeltira e Qenies, nuk mund të kemi raport me hyjnoren. Pra ajo ç’ka sulmohet tek koncepti i hyjnores duke e konsideruar si ateizëm nuk qëndron. Duhet të rishikohet edhe një herë ajo se çfarë ndodhi mbi kalimin nga mendimi në filozofi e nga Filozofia në shkencë. Shkenca në këtë rast duke qenë se zhbën apo zbraz mendimin si mendim e mbulon edhe një herë Qenien, e duke mbuluar Qenien, ikën mundësia për të pasur çeltirën e Qenies. Pra dilet po prap në përfundimin që mundësia për ta rrokur hyjnoren si të tillë është e pamundur për ta kapur sepse ngelet e parrokshme, pra çeltira shuhet si mendësi.

Biblografia:

1. Heidegger. M, Letër mbi Humanizmin,Plejad 2010.

[1] Heidegger. M, Letër mbi Humanizmin, Plejad 2010, f.26

[2] Heidegger. M, Letër mbi Humanizmin, Plejad 2010, f.58

[3] Heidegger. M, Letër mbi Humanizmin, Plejad 2010, f.72